تفاوت ایقاع با قرارداد

تفاوت عقد و ایقاع

پیش از پرداختن به اصل موضوع یعنی تفاوت عقد و ایقاع لازم است یاد آور شویم که عقد و ایقاع دو مفهوم حقوقی بسیار مهم هستند. لازم به ذکر است که مسائل حقوقی و در کل علم حقوق به دلیل تعیین روابط میان انسان ها از اهمیت بالایی برخوردار است. این امر ضرورت ارائه درست و صحیح مفاهیم حقوقی را به خوبی نمایان می کند.

آگاهی از تفاوت عقد و ایقاع سبب می شود تا افراد با حقوق خود آشنایی پیدا کرده و در رویارویی با این مسائل دچار سردرگمی نشوند. همچنین رسیدن به درک درستی از این دو مفهوم سبب‌ تنظیم روابط حقوقی افراد به نحو مطلوب خواهد شد. بنابراین لازم است بدانید که کسب آگاهی درباره تفاوت این دو موضوع حقوقی بسیار کاربردی می باشد که در ادامه متن به آن خواهیم پرداخت.

عقد چیست؟

با توجه به ماده ۱۸۳ قانون مدنی در خصوص تفاوت عقد و ایقاع: عقد عبارت است از متعهد شدن یک یا چند نفر در مقابل یک یا چند نفر دیگر برای انجام کاری که مورد قبول آن ها است. به زبان ساده تر توافق یک یا چند نفر با یک یا چند نفر دیگر برای ایجاد کردن یک اثر حقوقی را عقد می‌ گویند. لازم به ذکر است که عقد دارای دو رکن اساسی یعنی ایجاب و قبول می باشد. ایجاب در واقع همان پیشنهاد برای آغاز توافق است و قبول توافق نیز پذیرفتن پیشنهاد مربوطه می ‌باشد.

ایقاع چیست؟

نکته بسیار جالب درباره تفاوت عقد و ایقاع این است که در قانون تعریفی جامع و کلی از مفهوم ایقاع ارائه نشده است. با این حال در علوم فقهی به طور کامل به آن پرداخته شده و تعریفی بی نقض از آن ارائه شده است. در فقه ایقاع را انشاء بی نیاز از انشاء قبول می گویند. با این تفاسیر باید گفت که ایقاع عملی حقوقی است که تنهد با اراده یک نفر ایجاد می شود. همچنین تفاوت ایقاع با قرارداد به صورت یک جانبه و بدونه در نظر گرفتن نظر طرف مقابل قرارداد فی مابین فسخ خواهد شد.

مهم ترین تفاوت تفاوت ایقاع با قرارداد عقد و ایقاع چیست؟

مهم ترین تفاوت عقد و ایقاع این است که عقد برای واقع شدن نیاز به دو اراده دارد اما ایقاع با یک اراده نیز محقق می شود. به این معنی که برای ایجاد آن نیازی به اراده شخص دوم نخواهد بود. دومین تفاوت مطرح شده میان عقد و ایقاع به نحوی با تفاوت اولی در ارتباط است. به این صورت که انعقاد عقد بدون ایجاب و قبول ایجاد نخواهد شد. این موضوع به دلیل نیاز به اراده طرفین جهت انعقاد قرارداد است. با این حال به منظور واقع تفاوت ایقاع با قرارداد شدن ایقاع وجود تنها یک اراده کافی بوده و نمی توان ایجاب و قبول را برای آن در نظر گرفت.

سومین تفاوت عقد و ایقاع این است که هر دو نفر اراده کننده در عقد باید دارای اهلیت باشند. در ایقاع اما شرایط متفاوت است و به دلیل لزوم وجود تنها یک اراده اهلیت داشتن همان یک اراده کفایت می کند. تفاوت دیگر میان این دو موضوع تفاوت ایقاع با قرارداد حقوقی این است که عقد چون با توافق صورت می گیرد لزومی به داشتن اعلام ندارد اما در ایقاع اعلام ضروری است. این امر به دلیل مفرد بودن عمل در ایقاع می باشد.

تفاوت دیگر عقد و ایقاع این است که ایقاع برای اعمالی مانند طلاق، رجوع شوهر و فرزند خواندگی به کار برده می شود. برای عقد اما همان گونه که از نامش پیداست اغلب جهت بستن قرارداد میان دو طرف صدق می کند. مانند رهن، بیع، جعاله، مضاربه، اجاره، وصیت، نکاح، کتابت و غیره.

نکته: نکته بسیار مهم درباره تفاوت عقد و ایقاع این است که برای اثرگذاری ایقاع، اطلاع رسانی و اعلام آن لازم می باشد. این اعلام بهتر است از طرف شخص اراده کننده صورت بگیرد.

اقسام مهم عقد و ایقاع کدامند؟

جهت درک بهتر تفاوت عقد و ایقاع بهتر است با اقسام هر کدام از این مفاهیم آشنا شد. مهم ترین اقسام عقد عبارتند از:

۷: عقد غیر معوّض

۸: عقد تملیکی و غیره

اقسام متنوع و متفاوت ایقاع نیز شامل موارد زیر می باشند:

۱: ایقاع موجد حق و مسقط حق.

۲: ایقاع معین و نامعین و نیمه معین.

۳: ایقاع تشریفاتی و رضایی.

۴: ایقاع فوری و مستمر.

لازم به ذکر است که برای هر کدام از اقسام عقد و ایقاع قوانین و مقررات و شرایط خاصی موجود است. این شرایط و قوانین از دیدگاه وکلا و کارشناسان حقوقی بسیار مهم و حائز اهمیت می باشند.

سخن پایانی: تفاوت عقد و ایقاع یکی از حساس ترین مسائل حقوقی است که کمتر کسی از آن آگاهی دارد. این دو مفهوم در ظاهر دارای معنایی یکسان هستند اما در حقوق و قانون از هم جدا می باشند. در صورتی که در مسائل حقوقی با این دو موضوع برخورد داشتید بهتر است با یک وکیل با تجربه مشورت نمایید.

ایقاع چیست و چه خصوصیاتی دارد؟

ایقاع چیست؟ در این مطلب از سایت حقوق گستر به بررسی موضوع ایقاع و خصوصیات آن پرداخته شده است. در تعریف تفاوت ایقاع با قرارداد ایقاع می توان گفت: «انشای اثر حقوقی است که با یک اراده انجام می شود». در برابر عقد که اثر حقوقی مطلوب آن نتیجه تراضی است و با یک انشا تحقق نمی یابد. پس می توان از این تعریف نتیجه گرفت که:

1- آنچه صورت می پذیرد کاری ارادی است که به منظور رسیدن به هدف خاص انجام می پذیرد و نباید آن را با رویدادهای طبیعی و قهری اشتباه کرد.

2- اثر حقوقی کار ارادی انشا می شود و نتیجه اخبار از واقع نیست. پس اقرار را که کاری اراده است و اثر حقوقی دلخواه را هم دارد، نباید در شمار اعمال حقوقی آورد.

3- ایقاع با یک اراده واقع می شود و نیاز به توافق ندارد. امتیاز ایقاع بر عقد در این است که با اراده فاعل آن واقع می شود و کارگزار است هرچند که با اراده دیگری از بین برود.

ایقاع معین و نامعین

ایقاع چیست – پاره ای از ایقاع ها نیز مانند قراردادها در قانون نام معین و احکام خاص دارد و به همین اعتبار آن را «ایقاع معین» می نامیم. مانند طلاق که احکام و تشریفات ویژه ای دارد و شرایط وقوع و آثار آن در قانون مدنی معین است یا فسخ قراردادها و فسخ نکاح و اخذ به شفعه و احیای اراضی موات و حیازت مباحات و مانند اینها. در برابر ایقاع های معین، گروهی ایقاع دیده می شود که نام و احکام ویژه ای در قانون ندارد ولی بر طبق قواعد عمومی نافذ است. مانند ایقاع های اذنی. گروه سومی هم در ایقاع ها دیده می شود که میانه ایقاع معین و نامعین است؛ گروهی که نام و نفوذ آن در قوانین تفاوت ایقاع با قرارداد آمده ولی دارای احکام روشنی نیست و باید از قواعد عمومی استنباط شود. مانند اجازه و رد مالک در معامله فضولی و اذن عبور و نهادن سرتیر بر روی دیوار.

ایقاع چیست و چه تفاوتی با عقد دارد؟

به یک نوع عمل حقوقی که تنها با اراده یک فرد صورت می گیرد ایقاع گفته می شود. ایقاع برعکس قرارداد یا عقد، نیازی به توافق دو یا چند نفره ندارد. ولی احتمال دارد که با اراده فرد دیگری از بین برود. ایقاع برای کارهای مختلفی از جمله طلاق ، فرزندخواندگی، رجوع شوهر، حیازت(آبادسازی اموال بی صاحب)، لعان، فسخ قرارداد، ابراء (بخشش طلب)، اعراض، تملک به شفعه، نذر و… انجام می شود.

اقسام تفاوت ایقاع با قرارداد ایقاع

ایقاعات، بر حسب معیارهای مختلف به اقسامی تقسیم می شوند.

1. اولین نوع از تقسیم بندی، بر حسب تشریفات ایجاد آنها است که بر این اساس، شامل دو نوع ایقاع تشریفاتی و رضایی می شود:

⇐ ایقاعات رضایی: به ایقاعی گفته می شود که صرفا با اعمال اراده و با بیان قصد به هر شکلی، مانند اعمال اراده به صورت کتبی و شفاهی و بدون نیاز به تشریفات خاصی، انجام می شود. مانند فسخ که دارنده حق فسخ، بدون آن که تشریفات خاصی را انجام دهد، صرفا با اعمال اراده، می تواند آن را اجرا کند.

⇐ ایقاعات تشریفاتی: به ایقاعی گفته می شود که علاوه بر بیان قصد، برای آن که اثر آن، تحقق پیدا کند، نیازمند رعایت تشریفات خاصی نیز می باشد. مانند طلاق که به موجب ماده 1134 قانون مدنی : ”طلاق، باید به صیغه طلاق و حضور لااقل دو نفر مرد عادل که طلاق را بشنود، واقع گردد” بنابراین، تحقق طلاق را می‌توان منوط به تشریفات خاص دانست.

باید به این نکته اشاره شود که در ایقاعات مانند عقود، اصل بر رضایی بودن عمل حقوقی می‌ باشد تفاوت ایقاع با قرارداد و صرف اعمال اراده، ایقاع تحقق پیدا می کند. بنابراین، اگر در ایقاعی، شک شود که رضایی است و یا تشریفاتی، حمل بر رضایی بودن ایقاعات است و باید آن را عمل حقوقی رضایی دانست.

2. ق سم دیگری ایقاعات، بر حسب اثری که ایجاد می کند ، شامل دو نوع ایقاع یک طرفه و ایقاع دو طرفه می باشد.البته، در هر دو این ایقاعات، برای شکل گیری، فقط وجود یک اراده لازم و کافی است، اما اینکه ایقاع ایجاد شده، سبب شده که حقوق چند نفر تحت تاثیر قرار بگیرد، به دو نوع تقسیم می شود که شامل موارد ذیل می باشد:

⇐ ایقاع یک طرفه: در ایقاع یک طرفه، اثر ایقاع تنها برای اعمال‌ کننده ایقاع (صاحب اراده) ایجاد می گردد. به عنوان مثال، در اعراض، صاحب اراده با اعمال ایقاع، تنها حق مالکیت را از خود سلب می کند و این عمل او بر حقوق شخص دیگری، اثر گذار نیست.

⇐ ایقاع دو طرفه: در ایقاع دو طرفه، ایقاع، هم بر اعمال کننده ایقاع (صاحب اراده) و هم برای طرف ایقاع ، اثرگذار می‌ باشد. به عنوان مثال، در طلاق که یک ایقاع تشریفاتی است. مرد با اعمال حق طلاق، علاوه بر آن که حقوق خود را تحت تاثیر قرار می دهد، بر حقوق زن، نیز اثر می گذارد و با ابجاد این ایقاع، علقه زوجیت میان آنها از بین می رود.

تفاوت قرداد با ایقاع

اکنون که با چند نمونه از ایقاع آشنا شدیم باید بگویم که در دنیای حقوق، اعمال حقوقی (اعمالی که به خواست و اراده‌ی انسان انجام می‫شوند)، به دو دسته تقسیم می‫شوند: قرارداد‌ها و ایقاعات.

قرارداد‌ها مثل بیع و اجاره، با تراضی (موافقت و رضایت) حداقل دو شخص واقع می‫شوند و اثر حقوقی آن‌ها مقصود مشترک اشخاصی است که قرارداد را منعقد کرده‌اند. مثلا دو شخصی که قرارداد اجاره را با تراضی یکدیگر منعقد می‫کنند، هدف‌شان ایجاد رابطه‌ی استیجاری است که با قرارداد محقق می‫شود.

ایقاعات با یک اراده واقع می‫شوند و مانند قرارداد‌ها همان اثری را دارند که شخص انجام‌دهنده درنظر داشته است. مثلا مردی که همسر خود را طلاق می‫دهد، درواقع خواسته‌اش انحلال رابطه‌ی زناشویی و نکاح بوده است و با طلاق خواسته‌ی وی محقق می‫شود؛ بنابراین با توجه به تعاریف فوق مهم‌ترین تفاوت عقد (قرارداد) و ایقاع آن است که در عقد به تراضی حداقل دو نفر احتیاج است، درحالی که ایقاع با اراده‌ی یک طرف محقق می‫شود. بنابراین، برای آنکه عقد اجاره‌ای محقق شود حتما باید دو طرف (موجر و مستأجر) وجود داشته باشند و رضایت هر دو به وقوع عقد اعلام شود. هیچ‌گاه یک نفر نمی‌تواند به‌تن‌هایی و بدون رضایت طرف دیگر خانه‌ی خود را به او اجاره دهد و برای اینکه اجاره به‌نحو صحیحی واقع شود، حتما باید رضایت طرف دیگر نیز اخذ گردد. درحالی که این مسئله درخصوص طلاق صادق نیست. مرد می‌تواند همسر خود را بدون آنکه رضایتش را کسب کند طلاق بدهد. به عبارت دیگر، برای وقوع طلاق نیازی به رضایت زن نیست و مرد به‌تن‌هایی می‌تواند این عمل حقوقی را انجام دهد.

از توضیحات فوق مشخص است که ایقاع عملی ارادی است و به ایجاد یا اسقاط حق (از بین بردن حق) یا تغییر موقعیت‌های حقوقی منجر می‫شود. درواقع ایقاع هم مثل قرارداد اثر حقوقی دارد.

لازم به ذکر است که ایقاع هرچند با یک اراده محقق می‫شود، ولی باید اعلان شود، چراکه حقوق به رویداد‌های اجتماعی می‫پردازد و شخص نیز باید به‌نحوی اراده‌ی خود را اعلام کند. مثلا در فسخ قرارداد، شخصی که قرارداد را فسخ می‫کند باید به طرف مقابل فسخ را اطلاع دهد.

شرایط ایقاع

در بخش قبل، در خصوص اقسام ایقاع صحبت کردیم و گفتیم که ایقاعات، دارای اقسام گوناگون، مانند ایقاعات تشریفاتی و رضایی و ایقاعات یک طرفه و دو طرفه می باشند. در این بخش، قصد داریم به این سوال پاسخ دهیم که شرایط ایقاع چیست؟ برای پاسخ به این سوال، باید به ماده 190 قانون مدنی مراجعه شود که شرایط صحت معامله را ذکر کرده است. به موجب این ماده قانونی، هر معامله برای این که به شکل صحیح ایجاد گردد، باید شرایط ذیل را دارا باشد که در مورد ایقاعات نیز، لازم الاجرا می باشد:

1. قصد و رضای اعمال کننده ایقاع: ایقاع برای آن که به شکل صحیح منعقد شود، لزوما اعمال کننده ایقاع برای شکل گیری آن باید دارای قصد و رضای انجام معامله باشد. وجود اختیار، در عمل حقوقی، حتی اعراض که در آن فقط حقوق صاحب اراده، تحت تاثیر قرار می گیرد، الزامی می باشد و اگر این عمل، با اکراه انجام گرفته باشد، نافذ نیست.

2. اهلیت اعمال کننده ایقاع: در ایقاعات، اشخاصی که اراده را اعمال می کنند، باید دارای اراده باشند. به عنوان مثال، به موجب ماده 290 قانون مدنی، در ابراء که یک ایقاع رضایی است، زمانی این ایقاع، موجب سقوط تعهد می شود که متعهد له ( شخصی که دین را به مدیون می بخشد) دارای اهلیت باشد.

3. موضوع معین که مورد ایقاع باشد : ایقاع، باید بر اساس یک موضوع معین ایجاد گردد. به عنوان مثال، در طلاق، موضوع آن، سلب علقه زوجیت است و یا در ابراء، بخشش دین خاص، موضوع معین در ایقاع می باشد.

4. مشروعیت جهت ایقاع: جهت انجام ایقاع، لزوما باید شرعی و قانونی باشد. به عنوان مثال، در انجام ایقاعی مانند ابراء، اگر هدف از بخشیدن دین، انجام یک کار غیر قانونی و خلاف شرع باشد، این ایقاع، به دلیل جهت نامشروع، باطل بوده و صحیح نمی باشد.